سلول‌های خونی در سیستم ایمنی بدن به محافظت در برابر مواد مضر کمک می‌کنند. به عنوان مثال می‌توان به باکتری‌ها، ویروس‌ها، سموم، سلول‌های سرطانی، خون و بافت خارج از بدن اشاره کرد. این مواد حاوی آنتی‌ژن هستند و سیستم ایمنی علیه این آنتی‌ژن‌ها آنتی بادی‌هایی تولید می‌کند که آن را قادر می‌سازد این مواد مضر را از بین ببرد.

هنگامی که فرد به یک اختلال خودایمنی مبتلا می‌شود، سیستم ایمنی بدن بین بافت سالم و آنتی‌ژن‌های مضر بالقوه تمایز قائل نمی‌شود. در نتیجه، بدن واکنشی را ایجاد می‌کند که بافت‌های طبیعی را از بین می‌برد.

علت دقیق اختلالات خود ایمنی ناشناخته است. یک نظریه این است که برخی از میکروارگانیسم‌ها (مانند باکتری‌ها یا ویروس‌ها) یا داروها ممکن است باعث ایجاد تغییراتی شوند که سیستم ایمنی را سردرگم کند. این اتفاق احتمالا بیشتر در افرادی رخ می‌دهد که دارای ژن‌هایی هستند که آن‌ها را مستعد ابتلا به اختلالات خودایمنی می‌کند.

یک اختلال خود ایمنی ممکن است منجر به موارد زیر شود:

• تخریب بافت بدن
• رشد غیرطبیعی یک اندام
• تغییرات در عملکرد اندام

یک اختلال خود ایمنی می‌تواند یک یا چند نوع اندام یا بافت را تحت‌تاثیر قرار دهد. مناطقی که اغلب تحت‌تأثیر اختلالات خود ایمنی قرار می‌گیرند عبارتند از:

• رگ‌های خونی
• بافت همبند
• غدد درون‌ریز مانند تیروئید یا پانکراس
• مفاصل
• ماهیچه‌ها
• سلول‌های قرمز خون
• پوست

گفتنی است که یک فرد ممکن است همزمان بیش از یک اختلال خود ایمنی داشته باشد.

شایع‌ترین اختلالات خودایمنی کدام‌ها هستند؟

بیماری سلیاک – اسپرو (آنتروپاتی حساس به گلوتن)

بیماری سلیاک یک اختلال ژنتیکی خود ایمنی است که در آن غذاهای حاوی گلوتن منجر به آسیب شدید در روده کوچک می‌شود. گلوتن یکی از مواد موجود در گندم و جو است که به طور مرتب مصرف می‌کنیم. بنیاد بیماری سلیاک بیان می‌کند که اگرچه این اختلال از هر 100 نفر 1 نفر را تحت تاثیر قرار می‌دهد، اما احتمالا بسیاری از افراد مبتلا تشخیص داده نشده نمی‌شوند.

بیماری گریوز

این بیماری خودایمنی به تیروئید حمله می‌کند. با این حال، به جای تخریب سلول‌های تیروئید، منجر به تولید بیش از حد آن می‌شود. بیماری گریوز شایع‌ترین علت پرکاری تیروئید است.

تیروئیدیت هاشیموتو

تیروئید یک غده کوچک در گردن است که به شدت بر عملکرد بدن تأثیر می گذارد. این هورمون مسئول کنترل متابولیسم، ضربان قلب، دما، خلق و خو و موارد دیگر است.

تیروئیدیت هاشیموتو شایع‌ترین علت کم کاری تیروئید است، زیرا بدن سلول‌های آن را از بین می‌برد.

اسکلروز چندگانه یا ام اس

بر اساس چگونگی پیشرفت علائم، چهار نوع ام اس وجود دارد. ام اس به طور کلی باعث آسیب به سلول‌های عصبی و ایجاد بافت اسکار می‌شود که به اسکلروزیس معروف است.

آرتریت روماتوئید (RA)

آرتریت یک بیماری خودایمنی التهابی است. این نوع آرتریت در درجه اول مفاصل دست، مچ دست و زانو را تحت تاثیر قرار می‌دهد. التهاب ناشی از آرتریت روماتوئید در هر دو طرف بدن رخ می‌دهد که به عنوان پلی آرتریت متقارن شناخته می‌شود.

سندرم شوگرن

سندرم شوگرن اختلالی است که در آن بدن به غدد مسئول تولید رطوبت در دهان، پوست، چشم ها، واژن، معده و دستگاه تنفسی حمله می‌کند. از آنجایی که رطوبت برای عملکرد صحیح سیستم‌های بدن ما حیاتی است، حتی تاخیر جزئی در پیداکردن درمان می‌تواند منجر به عوارض شدید شود. معمول‌ترین علائم این بیماری خشکی چشم، خشکی دهان، خستگی و درد مفاصل است.

لوپوس اریتماتوی سیستمیک

لوپوس می‌تواند به پوست، مفاصل، رگ‌های خونی یا اندام‌های داخلی حمله کند و باعث التهاب آن‌ها شود. لوپوس اریتماتوز سیستمیک یا SLE شایع‌ترین نوع این اختلال است. لوپوس می‌تواند تشدید شود و دوره‌های بهبودی نیز داشته باشد.

پسوریازیس

پسوریازیس یک بیماری خود ایمنی است که پوست را تحت تاثیر قرار می‌دهد. هشت نوع پسوریازیس، از جمله پسوریازیس پلاک، پوست سر و ناخن وجود دارد. بسته به نوع پسوریازیس و محل تشدید علائم آن، وضعیت پوست می‌تواند منجر به علائمی مانند پوسته پوسته شدن پوست، تغییر ظاهر ناخن و یا تحریک یا قرمزی پوست شود.

دیابت نوع یک

دیابت نوع 1 یکی از شایع‌ترین بیماری‌های خودایمنی است که معمولا از دوران کودکی شروع می‌شود. مشخصه این بیماری سطوح بالای قند در خون به دلیل عدم وجود هورمون انسولین کافی است. ما برای متابولیسم سطح قند خون خود به هورمون انسولین نیاز داریم، اما در دیابت نوع 1، اندام پانکراس هورمون انسولین تولید نمی‌کند.

علائم بیماری‌های خود ایمنی

توجه داشته باشید که علائم بیماری‌های خود ایمنی بر اساس نوع و محل بیماری متفاوت خواهد بود. علائم رایج عبارتند از:

• خستگی
• تب
• احساس ناراحتی عمومی
• درد مفاصل
• کهیر

روش ‌های تشخیص بیماری‌های خودایمنی

بعد از معاینه پزشک آزمایشاتی که ممکن است برای تشخیص اختلال خود ایمنی انجام شود، عبارتند از:

• آزمایش آنتی بادی ضد هسته‌ای (ANA)
• آزمایشات اتوآنتی بادی
• شمارش کامل خون (CBC) با تفاوت گلبول‌های سفید (CBC با دیفرانسیل WBC)
• پانل متابولیک جامع
• پروتئین واکنشی C (CRP)
• سرعت رسوب گلبول قرمز (ESR)
• آزمایش ادرار

درمان بیماری‌های خودایمنی

طبیعی است که هر نوع از بیماری ‌های خودایمنی دارای یک مسیر درمانی خاص باشد، علاوه بر این روش درمان برای هر فرد می‌تواند متفاوت از فرد دیگر باشد. اما به طور کلی درمان‌هایی که برای بیماری‌هایی خود ایمنی مورد استفاده قرار می‌گیرد عبارتند از:

• مکمل هایی برای جایگزینی ماده‌ای که بدن به دلیل بیماری خودایمنی فاقد آن است، مانند هورمون تیروئید، ویتامین B12 یا انسولین
• اگر کم خونی ایجاد شده باشد، انتقال خون
• فیزیوتراپی برای کمک به حرکت در صورت آسیب دیدگی استخوان‌ها، مفاصل یا ماهیچه‌ها
• بسیاری از افراد برای کاهش پاسخ غیرطبیعی سیستم ایمنی دارو مصرف می‌کنند که داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی نامیده می‌شوند. به عنوان مثال می‌توان به کورتیکواستروئیدها (مانند پردنیزون) و داروهای غیراستروئیدی مانند آزاتیوپرین، سیکلوفسفامید، مایکوفنولات، سیرولیموس یا تاکرولیموس اشاره کرد. داروهای خاص مانند مسدود کننده‌های فاکتور نکروز تومور (TNF) و مهارکننده‌های اینترلوکین می‌توانند برای برخی بیماری‌ها استفاده شوند.

آیا بیماری‌‌های خودایمنی درمان می‌شوند؟

نتیجه درمان بستگی به بیماری دارد. بیشتر بیماری‌های خودایمنی مزمن هستند، اما بسیاری از آن‌ها را می‌توان با درمان مناسب و به موقع کنترل کرد.

یادداشت پایانی

به خاطر داشته باشید برخی از روش‌های درمانی مانند مصرف برخی داروها می‌تواند برای مبتلایان به این دست بیماری‌ها عوارضی را به همراه داشت باشد و این عوارض بستگی به نوع بیماری دارد. برای مثال داروهایی که برای سرکوب سیستم ایمنی استفاده می‌شوند می‌توانند عوارض جانبی شدیدی مانند خطر ابتلا به عفونت‌ها را ایجاد کنند. نکته مهم در خصوص درمان بیماری‌هایی خودایمنی این است که افراد مبتلا یا افرادی که مشکوک به ابتلا هستند باید در اسرع وقت به پزشک معالج بیماری خود مراجعه کنند تا در صورت ابتلا از پیشرفت بیماری جلوگیری شود.