مهدی کرمانی در برنامه‌ای با عنوان «صفحه فرود جامعه» که به صورت مجازی و توسط سازمان دانشجویان جهاددانشگاهی خراسان رضوی برگزار شد، اظهار کرد:  افراد نباید محتواهای فضای مجازی را چندان جدی بگیرند و درگیر آن شوند. فضای مجازی این اعتماد را در شما ایجاد می‌کند که مبنایی برای تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی قرار می‌گیرد؛ مانند بسیاری از محتواهایی که از حیث فرهنگی ما را احاطه کردند و ما برای آن‌ها در زندگی کاربردهایی قائل هستیم. محتواهای فضای مجازی نیز اگر با سلیقه شما هم‌‎خوانی داشته باشد، باید صرفا نقشی در سرگرم کردن شما داشته باشد، نه اینکه در ابعاد جدی زندگی شما تاثیر بگذارد.

وی با بیان این نکته که تشخیص مرز بین محتوای صحیح و غلط در فضای مجازی دشوار است، عنوان کرد: افراد در فضای مجازی با انبوهی از اطلاعات و محتوا سر و کار دارند. محتواهایی که بازدید زیادی در فضای مجازی و سایت‌های به اشتراک‌گذاری ویدیو دارند، عمدتا توسط شهروندان و اشخاص غیرحرفه‌ای از حیث میزان تسلط به روش‌های تحقیق علمی تهیه می‌شوند؛ بنابراین بخش قابل توجهی از این محتواها، برش‌هایی از زندگی روزمره یا بازنماهایی از علایق، گرایش‌ها و احساسات این افراد است.

عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد افزود: اگر قرار باشد این محتواها با نگاه سخت‌گیرانه ارزیابی شود، بخش اعظمی از آن‌ها را می‌توان به عنوان محتوای غلط به شمار آورد؛ یعنی محتوایی که به آگاهی، دانش و بینش علمی مخاطب چیزی را اضافه نمی‌کند، اما تاثیراتی را بر روی زندگی افراد می‌گذارد.

در محتواهای پربیننده فضای مجازی، عنصر جذابیت نهفته است

وی ضمن اشاره به اینکه یکی از تاثیراتی که فضای مجازی بر روی افراد می‌گذارد تحریک احساسات آن‌ها است، تصریح کرد: این محتواها با هدف دیده شدن به اشتراک گذاشته می‌شوند. آن‌هایی که عموما بیشترین بازدید و اشتراک‌گذاری را دارند، محتواهایی هستند که در آن عنصر جذابیت نهفته است.

عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد در خصوص چگونگی ادراک این جذابیت توسط مخاطب، توضیح داد: وقتی که محتوای دیده شده، حس مثبتی را در اذهان عمومی تحریک کند و به نوعی یک گرایش، وابستگی و واکنش مثبتی را ایجاد کند، ما آن محتوا را محتوای جذاب به حساب می‌آوریم. به همین خاطر بهتر است ما به سمت تغییر دیدگاه‌ نسبت به عملکرد فضای مجازی و مسائلی که این فضا در زندگی ما به وجود می‌آورد، برویم.

اینکه صاحبان رسانه بر اساس منفعت مخاطبان عمل کنند، تصور غلطی است

کرمانی با بیان اینکه بخش زیادی از ادراک افراد نسبت به پیامدهای فضای مجازی، خصوصا ادراکاتی که ترسناک جلوه می‌کند به درک زمینه‌ای و پایه‌ای آن‌ها درمورد این فضا برمی‌گردد، ادامه داد: این درک زمینه‌ای در گذشته به رسانه‌ها و کتاب‌ها نیز وجود داشته است. به این معنا است که حسی نسبت به مرجعیت دانشی و یا معرفتی رسانه در اذهان مخاطب شکل می‌گیرد که کنار گذاشتن این حس بسیار دشوار است.

وی خاطرنشان کرد: حتی ممکن است تحت تاثیر فضای مجازی ارتباط خود را با یک رسانه براساس گرایش سیاسی و فکری تعیین کنید. وقتی این انتخاب صورت می‌گیرد به دفعات از آن رسانه‌ای که به آن اعتماد داشته‌اید، نقل قول می‌کنید. فضای مجازی در رقابت بین رسانه‌های فراوان خصوصا در دوران مدرن به حدی از مستندسازی و شواهد محکمه‌پسند استفاده می‌کند که از سوی دیگر رسانه‌ها نیز مورد توجه قرار می‌گیرد. آن‌ها سعی می‌کنند که گزارش‌های خبری خود را به سمتی ببرند که شما احساس کنید، یک تحقیق یا مستند علمی تهیه شده است. در حالی که از تصور هر عقل سلیمی به دور است که رسانه بر ضد منافع سهام‌داران، اسپانسرها و گردانندگانی که هزینه‌های مالی آن را تامین می‌کنند، کار کند.

عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد تاکید کرد: حال اگر یک صاحب رسانه مدعی شود که منفعت آن در باب یک پدیده و مسئله اجتماعی در صراحت‌بخشی و نشر اطلاعات دقیق آن است، بحثی جداست. تصور اینکه صاحبان رسانه، همگی بر اساس نفع ما به عنوان مخاطب آن رسانه کار می‌کنند، تصوری غلط است.

ملاک‌های صحت‌سنجی بر فضای مجازی حاکم نیست

کرمانی ضمن اشاره به اینکه، حس اعتمادی که ما در گذشته نسبت به کتاب‌ها داشتیم بعدها جای خود را به ترتیب به روزنامه‌ها و رسانه‌های مکتوب متنوع، تلویزیون، رسانه‌های خبری و در نهایت به فضای مجازی داد، بیان کرد: روزانه همه شهروندان با درجات مختلف سواد، سن، خاستگاه و پایگاه اجتماعی-فرهنگی با محتواهای مختلفی در فضای مجازی درگیر می‌شوند، درحالی که عمده فضاهای عمومی اینترنتی و به طور ویژه ملاک‌ها و فرآیندهای صحت‌سنجی شبکه‌های اجتماعی در حد رسانه‌های حرفه‌ای حاکم نیست و هرکس به سلیقه و گرایشات فردی خود، برش‌ها و برداشت‌هایی از واقعیت آن را بازنمایی می‌کند.

محتواهای مجازی ماهیت سرگرم‌کننده دارند/ افراد نباید درگیر محتوای سرگرم‌کننده شوند

به گفته عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد ما باید در دیدگاه خود به فضای مجازی تجدیدنظر کنیم. در این نگاه به این نتیجه برسیم که بخش اعظم محتواهای فضای مجازی با میزان بیننده بالا در شبکه‌های اجتماعی، ماهیت سرگرم‌کننده و غیرجدی دارند.

کرمانی خاطرنشان کرد: گاهی در جمع‌های دوستانه، شما شاهد شوخی‌های دوستانه فیزیکی هستید. در حالت عادی، ارزیابی از این برخورد این است که این موارد یک خشونت جدی به حساب می‌آید و باید مانع آن شد اما وقتی درکی از جمع و بستری که این شوخی در آن اتفاق افتاده است دارید، قضاوت شما در موردش کاملا متفاوت خواهد بود.

وی با اشاره به اینکه، قضاوت‌ها درمورد فضای مجازی نیز به همین گونه است، عنوان کرد: بسیاری از کارهایی که برای سرگرمی انجام می‌شود غیرعقلانی، غیرمنطقی و آغشته از اموراتی است که ما در وضع عادی از انجام آن‌ها پرهیز می‌کنیم. براساس این دیدگاه‌، ویدیوها و محتواهایی که بیننده و به اشتراک‌گذارنده زیادی دارند، نیز جزئی از محتوای سرگرمی به شمار می‌آیند.

عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه، افراد نباید محتواهای این فضا را چندان جدی گرفته و درگیرش شوند، اظهار کرد: این محتواها اعتمادی را در شما ایجاد کرده و یا مبنایی برای تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی قرار می‌گیرند، مانند بسیاری از محتواهایی که از حیث فرهنگی ما را احاطه کردند و ما برای آن‌ها در زندگی کاربردهایی قائل هستیم. محتواهای فضای مجازی نیز اگر با سلیقه شما هم‌خوانی دارد، باید صرفا نقشی در سرگرم کردن شما داشته باشد و نه در ابعاد جدی زندگی شما.

کرمانی با اشاره به اینکه، جامعه ایران به مراتب بیشتر از جوامعی که خاستگاه شبکه‌های اجتماعی و فضای اینترنت هستند، اتفاقات این فضا را جدی می‌گیرند و خود را درگیر آن‌ها می‌کنند، بیان کرد: هر از گاهی یک موج و دغدغه جدید با منشا فضای مجازی پیدا می‌شود و افراد خود را درگیر آن می‌کنند، درحالی که نمونه این اتفاقات در جوامع دیگر ممکن است با یک بسامد غیرقابل مقایسه با نمونه‌های ایرانی اتفاق بیفتد و شهروندان آن‌قدر درگیر این مسائل نشوند.

جوامع دیگر به این درک رسیدند که در فضای مجازی هیچ موضوعی جدی نیست

وی افزود: به نظر من جوامع دیگر توانستند به این درک برسند که در فضای مجازی هیچ موضوعی جدی نیست، مگر اینکه خلافش ثابت شود. در حالی که در ایران ظاهرا عکس این قاعده وجود دارد. به این معنا که همه‌چی در این فضا برای ما جدی بوده، مگر اینکه تولیدکننده آن به صورت مستقیم اظهار به غیرجدی بودن محتوا کند.

منفعت؛ هدف تولیدکنندگان محتواهای مجازی

عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد درخصوص اهداف تولیدکنندگان محتوای فضای مجازی، تشریح کرد: باید به این موضوع توجه کنیم که دلیل بارگذاری محتوا در فضای مجازی از سوی عاملان اجتماعی آن به چه علت صورت گرفته است. عاملان اجتماعی به جهت احقاق منفعت خود، محتواهایی را تولید می‌کنند.

شهرت؛ منفعت اصلی دنبال‌شونده در فضای مجازی

کرمانی با اشاره به اینکه، براساس مطالعات انجام شده بیش‌ترین منفعتی که افراد به شکل فراگیر در شبکه‌های مجازی آن را دنبال می‌کنند، شهرت است، گفت: شهرت به لحاظ اجتماعی منفعتی است که از دیده شدن و حدی از پسندیده شدن حاصل می‌شود. این موضوع دلیلی است که افراد به سمت جمع‌آوری دنبال‌کننده می‌روند. در این راستا ارتباطات متقابلی نیز شکل می‌گیرد. به  این صورت که با بازنشر پست‌ها، لایک کردن و نظر گذاشتن برای ‌افراد به دنبال شهرت به آن‌ها کمک می‌شود تا دیگران نیز همین عمل را برای او انجام دهند. این یک نوع بده‌بستان شهرت و منفعت است.

وی ادامه داد: براساس بینش جامعه‌شناسی، هر شکلی از منفعت اعتبار خودش را از قابلیت تبدیل شدن به منفعت اقتصادی حاصل می‌کند؛ بنابراین شهرت در فضای مجازی، اعتبارش را مدیون میزان نقدشوندگی است. در حقیقت مخاطبان این محتوا به این دلیل که در فضای مجازی این محتوا به شکل جذاب‌تری بازنشر شود، دیگران را به زنجیره‌ای از بازنشر دعوت می‌کنند. معیارهایی برای این افراد محقق می‌شود که شما این معیارها را در عدد و رقم از جمله تعداد لایک، دنبال‌کننده و… می‌بینید.

عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد با اشاره به اینکه، این معیارها کسب و کارهایی فردی و بنگاه‌ با اهداف و الگوهای هدفمند و کاملا حرفه‌ای ایجاد می‌کنند، گفت: بنگاه‌های تبلیغاتی وجود دارند که به تولیدکنندگان محصول و دیگر شرکت‌ها پیشنهاد ساخت شکل‌هایی از محتوا را می‌دهند که مخاطب  به سمت خرید آن محصول و جذب آن محتوا ترغیب می‌شود.

چیزی به نام «اعتماد» در فضای مجازی نداریم

کرمانی درخصوص نحوه موضع‌گیری صحیح نسبت به محتواهای شبکه‌های اجتماعی، اظهار کرد: بخش زیادی از آموزش و سبک موضع‌گیری ما نسبت به فضای مجازی باید به سمت‌وسویی رود که افراد این محتواها را آن‌قدرها جدی نگرفته و عنصر سرگرمی را در موضع‌گیری نسبت به آن‌ها بسیار پررنگ کنند، حتی اگر این محتواها در مورد رویدادها و پدیده‌هایی به ظاهر واقعی و مستند باشد.

وی افزود: حتی گاهی در برنامه‌های مستند که شبکه‌های حرفه‌ای درخصوص صنایع، حیات وحش، مسائل اجتماعی و… تولید می‌کنند، از آن‌جایی که زنجیره رخدادها به شکلی که به نفع گردانندگان آن صفحات، شرکت‌ها و موسسات اتفاق نمی‌افتد، به صورت تصنعی حلقه‌های مستند را می‌سازند. ما چیزی به نام اعتماد در فضای مجازی نداریم. مگر آن که مرجع ارائه‌کننده محتواها حائز صلاحیت‌های کلاسیک علمی باشد؛ مانند موسسات پژوهشی و دانشگاهی، بنگاه‌های علمی، نشریات و سایت‌های انتشار محتواهای علمی و یا سایت‌های خبری که فرد با سلیقه و تشخیص خود و یا مراجعی که به او اعتماد دارد، به آن‌ها مراجعه می‌کند. در غیر این صورت آنچه در فضای مجازی وجود دارد، یا اسباب سرگرمی ما است و یا اسباب منفعت‌بری دیگران.

نیازمند بازاندیشی نسبت به عملکرد فضای مجازی هستیم

عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد با اشاره به اینکه، اساسا در خصوص شبکه‌های اجتماعی و اینترنت «ما»یی وجود ندارد که متفاوت عمل کند، توضیح داد: سیاست بسیاری از پلتفورم‌ها، استقلال رای مخاطبان است. همانند زمانی که در رویدادهای کلاسیک انتخاباتی، شما رای خود را پنهان از دید دیگران به صندوق می‌اندازید. همیشه بسیار سخت است که افراد جامعه را قانع کنیم که رای تک تک ما در انتخاب ریاست جمهوری و نمایندگان مجلس اهمیت دارد. این پلتفورم‌ها نیز بر روی این ظرفیت و ابراز وجود مستقل هر فرد حساب باز می‌کنند؛ بنابراین مایی را نمی‌شود تعریف کرد و اینکه بگوییم «ما» باید به شکل متفاوتی عمل کنیم، اساسا رویکردی موفقیت‌آمیز نبوده است.

کرمانی با تاکید بر اینکه، بازاندیشی بنیادی نسبت به عملکرد فضای مجازی راه حل مناسبی است، عنوان کرد: در جامعه‌شناسی اصطلاحی تحت عنوان «تأخر فرهنگی» وجود دارد. وقتی که یک پدیدار و عمدتا پدیدار تکنولوژیک به جامعه‌ای وارد می‌شود و  آن جامعه به قدر کافی برای استفاده درست از آن ابزار و برخورد صحیح نسبت به آن ورزیده نشده و دانش کافی را ندارد، درنتیجه شروع به یادگیری می‌کند و تا مدتی طولانی عقب مانده و نمی‌تواند خود را با رشد ویژگی‌های آن پدیدار تکنولوژیک هماهنگ کند.

وی خاطرنشان کرد: در حال حاضر ما در ارتباط با فضای مجازی در این مرحله قرار داریم. راه حل اصلی این است که ما به خود فرصت بازاندیشی و اصلاح رویکردها نسبت به فضای مجازی بدهیم.

عدم جای‌گذاری شبکه‌های اجتماعی به عنوان درگاه‌های علمی

عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه، یکی از محورهای اصلی بازاندیشی نسبت به عمکلرد فضای مجازی، بالا بردن آستانه تحمل در کنار عدم جای‌گذاری شبکه‌های اجتماعی به عنوان درگاه‌های علمی است، تشریح کرد: این خطایی است که هم اکنون در حال انجام آن هستیم. ما به این شبکه‌ها و پست‌ها به عنوان مرجع تصمیم‌ساز یا مرجع شکل‌دهنده به رویکردهای تربیتی و رشد اجتماعی شهروندان نگاه می‌کنیم.

وی ادامه داد: در واقعیت بسیاری از دریافت‌کنندگان این محتواها، آن‌قدرها هم تحت تاثیر آن‌ها نیستند که اگر چنین بود، پیامدهای ماندگاری را از این ماجرا در جامعه شاهد بودیم. در حال حاضر مانند موج‌های دریا که گاهی خفیف و گاهی هم شدید هستند، در فضای مجازی نیز گاهی اتفاقاتی روی می‌دهد که به تبع آن واکنش‌ها و ابراز احساساتی رخ می‌دهد و در کوتاه‌مدت به اتمام رسیده و فراموش می‌شود.

کرمانی تاکید کرد: به اعتقاد من، به جز زمان‌هایی که منابع کلاسیک به ظرفیت‌های مجازی تکیه می‌کنند، سازمان‌هایی که موج فعالیت‌های خیرخواهانه یا موجی از موضع‌گیری سیاسی را راه می‌اندازند و… تا به حال نمونه‌ای از این ویدیوها و مطالب، تغییر رویکرد بنیادی‌ را در افراد ایجاد نکرده است.

منبع:ایسنا